|
Beurs van Berlage
o.a. Hugo de Groot en Gijsbrecht van Aemstel door Lambertus Zijl, 1903 De Telegraaf noemde in 1903 de pas geopende Beurs gebouwd door de architect Berlage een ‘hoekige appeltaart’. 'Slachthuis' was een andere benaming voor het nieuwe gebouw met zijn lange rechte gevel aan het Damrak. Tegenwoordig is de Beurs van Berlage een van de waardevolste architectonische monumenten van Nederland. Gevelreliëfs Het grote gevelreliëf ‘Het Verkeer’ dat aan de Damrak-zijde aangebracht toont een divers tafereel. Het wordt aangeduid als het reliëf van de Handel. Mensen van verschillende afkomst, een olifant en dromedaris, een ossen- en paardenspan en een zeilschip zijn te ontwaren. Daaronder de tekst: De aard wordt straks één: de volkren zijn als groepen Van d’eenen bond die heel haar bol beheerscht. Door land, door zee, streeft trein, streeft vloot om ’t
zeerst Naar ’t wisselend doel waarheen ze elkander roepen.
Boven de ingang hangt een reliëf ‘Hun Omgang’ met in het midden een man die naar het lijkt bijgestaan wordt door twee ondergeschikten, om hen heen vliegen duiven (Wijsheid). Links plukken vrouwen onder toeziend oog van een dame vruchten (Welvaart), rechts sjouwen mannen onder bevel van een toezichthouder met een balk (Arbeid). De tekst luidt: Als voorhoofd strekt de steen op de ingangsbogen. ’t Verstand des handels breke in heldre lijn Daar uit: tusschen zoo mensch als dingen zijn Veel omgangsdaden die ’t bestaan bëoogen Beelden De stijl van beeldhouwer Zijl sloot goed aan bij de ingetogen stijl van architect Berlage. Het resulteerde in samenwerking bij de bouw van de nieuwe Koopmansbeurs van Amsterdam (1898-1903), nu bekend als de Beurs van Berlage. De decoraties aan de buitenkant zijn van Zijl. Opvallend zijn de drie ‘Amsterdamse helden’ op drie hoekpunten: - Hugo de Groot, beroemd rechtsgeleerde, symbool voor de betekenis van Amsterdam - Jan Pieterszoon Coen, 17de eeuws admiraal en landveroveraar - Gijsbrecht van Amstel, de legendarische grondlegger van de stad Amsterdam Berlage had een paar andere helden in gedachten getuige een bericht in de Nieuwe Purmerender Courant van 2 juni 1898:
Hugo de Groot Gijsbrecht van Amstel
Jan
Pieterzoon Coen Opvallend is dat deze beelden binnen het gevelvlak vallen. In de bakstenen gevels zijn partijen zandsteen opgenomen die de beeldhouwer heeft bewerkt. Daardoor zijn twee beelden, van Amstel en Pieterzn Coen, zo in het muurvlak verzonken dat ze de hoeklijn van het gebouw niet doorbreken. Dat was in 1903 revolutionair: zoals nog goed te zien is op het Centraal Station en het Rijksmuseum staken beelden en andere versieringen in die tijd juist buiten het gevelvlak. Zo kregen ze des te meer nadruk. Het derde beeld, Hugo de Groot, staat losser van het gebouw. Sluitstenen De platte sluitstenen die van Zijl voor de bogen van de Beurs van Berlage in Amsterdam ontwierp, volgen de vorm van het gebouw. De beelden, die door de platte vlakken en diepe inkervingen archaïsch aandoen, zijn als het ware in de architectuur verzonken. Het is bij de bouw van de Beurs dat de architect Jan Ernst van der Pek de term 'bouwbeeldhouwkunst' introduceerde. De reliëfs op de sluitstenen, die doorlopen op twee haaks op elkaar staande vlakken, zijn duidelijk geïnspireerd op de Egyptische sculptuur. Lambertus Zijl (1866-1947) Lambertus Zijl was begin vorige eeuw een belangrijk bouwbeeldhouwer, een kunstenaar die in samenwerking met architecten en interieurontwerpers niet alleen de kunstzinnige ornamentiek aan en in gebouwen verzorgde, maar ook op de grote passagiersschepen van de Nederlandse Stoomvaart Maatschappij en de Koninklijke Paketvaart Maatschappij. Kunstenaars als Zijl maakten voor de zalen, gangen en hutten van de eerste klas bronzen reliefs, beelden, houtsnijwerk, meubels. Lambertus Zijl en zeker Mendes da Costa zijn bepalend geweest. Deze twee beeldhouwers legden de grondslag voor de stijlomslag aan het begin van de eeuw. Het 19-eeuwse classicisme werd binnen enkele jaren vervangen door hun robuuste, heldere stijl, die goed aansloot op de Amsterdamse School-architectuur.
Ansichtkaarten
1950
ca 1905
1907 1903
Damrak , Amsterdam Centrum Foto’s: augustus 2006 en april 2010
Startpagina Buitenbeeldinbeeld Buitenbeelden
in Amsterdam Centrum |
