De gekroonde valk

 

 

 

 

 

 

 

 

 

De Gekroonde Valk, 1889

 

 

Vroege vogel

 

De azijnmakerij en bierbrouwerij ‘De Gekroonde Valk’ werd opgericht in 1733 en in 1791 overgenomen door de Rotterdamse familie Van Vollenhoven, die ook zijn naam gaf aan verschillende bieren.

 

Het Algemeen Handelsblad publiceerde op 16 juli 1933 een oude tekening van de brouwerij gedateerd op ‘omstreeks 1816’. De tekening is van Gerrit Lamberts (1776-1850). Bovenop de poort is een bijna manshoge gekroonde valk te ontwaren:

 

 

     

 

 

Eeuwfeest

 

In 1891 vierde de familie Van Vollenhoven het feit dat ze het bedrijf honderd jaar in bezit hadden. Volgens krantenberichten in 1993 is bij die gelegenheid een beeld van een gekroonde valk, het embleem van de brouwerij, geplaatst op een 5,5 meter hoge zuil bij de toegangspoort. Kennelijk was het oude valkbeeld vervallen of verdwenen.

 

Krantenverslagen over de feestelijkheden uit 1891 noemen het nieuwe beeld niet. Onderstaand verslag is uit Het nieuws van den dag, 26 november 1891:

 

   

 

 

Willem Hovy (1840-1915) was directeur van het bedrijf van 1858-1913. De Waarheid schreef in 1966: “De schatrijke Willen Hovy, een directeur van ‘De Gekroonde Valk’, was een vriend en tevens verwoed aanhanger van Abraham Kuyper en werd daarom spottend de brouwersbaas maar tevens kuipersknecht genoemd.” De krant schrijft verder over de brouwerij: “Bij de ingang kijkt een enorm grote stenen valk nors over de weg.” De Telegraaf vermeldt echter in een bericht over de teruggevonden valk in 1993 dat het om een gietijzeren valk gaat.

 

 

Ondergang

 

Het bedrijf floreerde en rond 1900 was het met afstand de grootste bierbrouwerij van de stad, groter dan Heineken en Amstel. De ondergang van het bedrijf in de jaren vijftig is waarschijnlijk het gevolg van de wet van de remmende voorsprong: de brouwerij was zo succesvol dat de noodzaak van vernieuwing niet werd onderkend. Na de Tweede Wereldoorlog kwijnde het weg, in 1949 nam Heineken het bedrijf over om in 1956 de poorten voorgoed te sluiten. De Valk bleef nog lange tijd eenzaam op zijn pilaar staan, als herinnering aan een rijk, alcoholisch verleden, totdat hij in de jaren zestig in het niets verdween.

 

 

 

                                          

 

                                                                                                                                  Beeldbank Stadsarchief, 1958

 

 

Vogeltrek

 

Bij nieuwbouw van delen van de buurt  wilde een aantal bewoners de valk graag terug in de straat. Drie Amsterdammers raakten gefascineerd door de eenzame zuil tussen de nieuwbouw. Wat had daar gestaan? De speurtocht ging langs oudere buurtbewoners die zich de valk herinnerden, oud-werknemers van de brouwerij en het Gemeente-archief en leidde uiteindelijk naar de Zuidafrikaanse tak van een familie Hovy. Willem Hovy's grootvader was directeur van de brouwerij. Zijn vader emigreerde in 1903 naar Zuid-Afrika, waar Willem in 1921 werd geboren. De familie in Zuid-Afrika wist nog van het bestaan van de valk, en ergens in de jaren zestig vroeg Willems vrouw: “Hoekom laat ons nie hierdie ding hiernatoe kom nie?” Willem Hovy vond het een prima idee en regelde verscheping van de valk naar Zuid-Afrika.

 

Gietijzeren vogel

 

Zo kwam de twee meter hoge en 900 kg zware gietijzeren gekroonde valk bij Hovy in de tuin te staan, in het stadje Germiston, twintig kilometer ten oosten van Johannesburg. Het familie-album toont de verbaasde gezichtjes van een schare kinderen, die in de winter van 1967 op, naast en onder de reusachtige valk is geklommen. Opa staat er trots naast. Willem, die inmiddels ook zijn huis de Gekroonde Valk heeft genoemd, herinnert zich dat het beeld nogal de aandacht trok. De buurt noemde hem “de man met de grootste vogel van Germiston”, vertelt hij met een rood aangelopen gezicht van het lachen, want dit is zeer pikant Afrikaans idioom.

 

Bronzen vogel

 

De familie wilde het beeld niet verkopen maar een bronzen replica maken was geen bezwaar. Beeldhouwer Mike Edwards voerde de opdracht uit en vond het ‘opwindend’: “het is weer eens wat anders dan een borstbeeld van een gezagsdrager. Het is een typisch negentiende-eeuws dierenbeeld, vermoedelijk Frans”. Eind november 1993 is, zoals het genoemd werd, de valk op zijn nest aan de Hoogte Kadijk teruggekeerd.

 

(naar de NRC 23 juli, het Parool 30 juli en de Telegraaf 12 november 1993)                                                 

 

                                                        

 

 

 

                                                      

 

 

Bovenstaande berichtgeving uit Zuid-Afrika in 1993 meldt: “Hy het die beeld in 1889 in Frankryk laat maak.” Waarschijnlijk is toen de bestelling geplaatst ter gelegenheid van het eeuwfeest twee jaar later en ter vervanging van de eerdere valk.

 

 

 


 

Hoogte Kadijk, Amsterdam Centrum

 

Foto’s: februari 2007

 

 

Startpagina Buitenbeeldinbeeld

 

Buitenbeelden in Amsterdam Centrum