Monument voor de vrijwilligers in de Spaanse burgeroorlog

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Spanjemonument door Eddy Roos, 1986

 

Gedenkplaat:   1936-1939 No Pasaran

 

 

Monument

 

Uit: Kunstfietsroute Noord, stadsdeel Amsterdam-Noord, 2002:

 

“Aan de Nederlandse mannen en vrouwen die in de Spaanse burgeroorlog meevochten en sneuvelden in de strijd tegen het fascisme. Hun houding van waakzaamheid en verzet blijft een waarschuwing tegen iedere vorm van fascisme voor mensen van vandaag.

 

Het is een monument ter nagedachtenis aan de Nederlandse vrijwilligers die gedurende de Spaanse burgeroorlog in de strijd tegen het fascisme zijn gesneuveld. De  twee bronzen figuren stellen een Nederlandse en Spaanse vrouw voor. Het monument symboliseert behalve de vrijheid en het verlangen naar vrede ook de strijd tegen het fascisme. Op de gemetselde zuilen bij het beeld staat, in het Nederlands en het Spaans: ‘Ze komen er niet door’, ‘No pasaran’.”

 

Vrijheid

 

De kunstenaar zelf verhaalt niet over een Nederlandse en Spaanse vrouw. Naar zijn website www.eddy.nl:

Kern van het concept is een vrij in de ruimte zwevende dubbelfiguur van twee vrouwen die elkaar omhelzen. Voor de kunstenaar het symbool van vrijheid. Ze zweven hoog in de ruimte op een spiraalvorm die hij ontleende aan het beroemde ontwerp van Vladimir Tatlin uit 1919 voor een monument. De nog steeds strijdbare Spanje-gangers hadden moeite met het ontwerp maar lieten zich door Roos overtuigen.

 

De sierbestating rondom het beeld heeft de kleuren van de Spaanse republikeinse vlag: rood, geel en paars (de huidige vlag is rood-geel-rood).

 

 

 

 

De Spaanse burgeroorlog

 

De oorlog begon in 1936 met een militaire opstand in Spaans Marokko en Spanje. Generaal Franco werd uitgeroepen tot regeringsleider en de generaal kreeg erkenning van de fascistische landen Duitsland en Italië. De republikeinse regering wist zich niet te verdedigen, de linkse groeperingen met vaak communistische achtergrond waren te verbrokkeld en opereerden niet als eenheid. Andere Europese landen en de VS weigerden steun en hielden vast aan een non-interventiepolitiek. Vandaar de grote toestroom van vrijwilligers, vaak met communistische banden, die meevochten in de Spaanse burgeroorlog aan de kant van de republiek. De ca 35.000 vrijwilligers, waarvan ca 650-700 Nederlanders, vormden de Internationale Brigades.

 

Pablo Picasso heeft met het schilderij ‘Guernica’ de oorlog indringend verbeeld. Robert Capa legde voor het eerst fotografisch een neervallende getroffen soldaat vast (bij de authenticiteit van de foto zijn inmiddels vraagtekens gezet).

 

Wikipedia: Spaanse burgeroorlog             Nederlanders in de Internationale Brigades           www.spanjestrijders.nl

 

 

 

 

 

Idealisten, werklozen en avonturiers

 

Bij terugkeer in 1938 verloren de Nederlandse vrijwilligers hun staatburgerschap omdat zij in vreemde krijgsdienst waren geweest. Ze werden ook verdacht te hebben gehandeld uit communistsche motieven. Veel later zijn hun idealistische motieven erkend en in 1970 kregen de eersten het Nederlanderschap terug. Vrijwilliger Toon van de Berg: "Dat je er naartoe ging was toch vanuit die gedachte dat de wereld anders moest worden. Ik heb nooit van geweld gehouden, maar het moest. Wij waren revolutionair-socialisten."

 

Toch ging niet iedereen met idealen in vreemde krijgsdienst. Onder hen waren ook werklozen en avonturiers. Een anonieme, destijds werkloze vrijwilliger: "Ik voelde me zo verworpen. En toen las ik van die strijd in Spanje, en dat er vrijwilligers gevraagd werden, nou, en toen ben ik er naar toe gegaan. Ik denk: deze maatschappij geeft ons toch niks." Veteraan en ook destijds werkloze Jaap Gons: "En ik denk: in Spanje streden de mensen ook voor menselijkheid en sociale rechtvaardigheid en voor een verzekerd bestaan. Ik denk: die andere jongens gingen er ook naar toe, laat ik er dan ook naar toe gaan."

 

Er zijn heldhaftige verhalen opgetekend, als over Piet Laros, die drie keer gewond raakte, maar steeds de strijd weer oppakte. Laros onthulde het monument in 1986, vijftig jaar na het begin van de burgeroorlog. Maar ook de andere kant leeft voort: er waren vrijwilligers die gedesillusioneerd raakten, er psychisch aan onderdoor gingen, vluchtten in dronkenschap of probeerden te deserteren.

 

 

 

Ruim twintig oud-Spanje-strijders brachten hun traditionele groet bij de onthulling van het Spanje-Monument.

De officiële ceremonie werd verricht door de 82-jarige oud-kapitein Piet Laros (tweede van links).

                                                                              Algemeen Dagblad, 29 mei 1986; Foto: B.Verhoeff

 

Mijlpaal voor vrijheid en democratie

 

Een middelbare school, het aanpalende Bredero-college, heeft het monument geadopteerd en onderhoudt het. De leerlingen staan jaarlijks stil bij de slachtoffers die destijds in Spanje zijn gevallen. In 2009 en 2010 was de inmiddels 97-98 jarige Herman Scheerboom te gast die in 1936 als vrijwilliger naar Spanje trok om tegen het facistische regime van Franco te strijden. Hij keek op die tijd terug als ‘een mijlpaal in de strijd voor vrijheid en democratie’.

 

 

 

 

 

 

De laatste vrijwilliger

 

September 2010 is Herman Scheerboom overleden. Hij was voor zover bekend de laatste nog levende Nederlandse vrijwilliger die naar Spanje trok om te vechten tegen het bewind van Franco. Hij vertelde altijd dat hij het er levend van af had gebracht dankzij zijn wollen muts. Scheerboom werd geraakt door een kogel, maar de muts ving het projectiel op. Dacht hij. Tot hij op een vliegveld niet door de controle kwam, het alarm van een veiligheidspoortje bleef afgaan. Er bleek metaal in zijn hoofd te zitten.

 

Bij terugkeer in 1938 verloren de vrijwilligers hun Nederlanderschap omdat zij in vreemde krijgsdienst waren geweest. Scheerboom ontsnapte aan dit lot doordat hij in Spanje gevangen genomen werd en na vrijlating in 1943 zich aansloot bij de Prinses Irene Brigade in Engeland en zo meevocht voor de bevrijding van Nederland (het Parool, 22 oktober 1994).

 

Pas na zijn pensionering praatte hij over zijn verleden. Scheerboom vond de jaarlijkse herdenking bij het monument een mooie gelegenheid om meer aandacht te besteden aan de Spaanse burgeroorlog: “Ondanks dat deze strijd belangrijk was voor het opkomende fascisme in Europa, is er in de geschiedenisboeken nauwelijks iets over terug te vinden.”

 

 

 


 

Eddy Roos (1949)

 

www.eddyroos.com

 

Het werk van Roos is te karakteriseren met ‘verstilde beweging’. De beeldhouwer laat zich inspireren door de dans, zelf heeft hij enige tijd als danser gewerkt. Dansers zijn vaak het model voor zijn beelden.

 

Op zijn site schrijft Roos dat hij met dit werk beoogde ‘een totaalbeweging tot stand te brengen, een vormenstelsel’. ‘De figuren pas ik in de spiraalbeweging in, zodat als je naar boven kijkt, je een gevoel van vrijheid beleeft. Je kan mensen iets laten beleven, al is het onbewust, door een vorm. Je bereikt zo vaak veel meer dan door een verhaaltje te vertellen. Althans, dat is de bedoeling. Een dergelijk effect moet het hebben als ik mijn werk goed doe.’

 

 

 

                                      

 

                                             Het gedeelte van het plein waar het monument staat, is omgedoopt in Plein Spanje ’36-‘39

 

 

 


 

Hagedoornplein, Plein Spanje ’36–’39, Amsterdam Noord

 

Foto: februari 2006, september 2010

 

 

 

Startpagina Buitenbeeldinbeeld

 

Buitenbeelden in Amsterdam Noord

 

Buitenbeelden in Amsterdam: Monumenten