monument Bijlmerramp 1992

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Monument Bijlmerramp door Herman Hertzberger, 1996

 

Op 4 oktober 1992 stortte een vrachtjumbo van de Israelische luchtvaartmaatschappij El Al neer op de Bijlmerflats Kruitberg en Groeneveen. Er kwamen 43 mensen om het leven.

 

 

 


 

Geschiedenis van het monument

 

 

Beloofd

 

De werkgroep Bijlmermonument heeft sinds haar oprichting in december 1992 tientallen suggesties gekregen voor een monument ter nagedachtenis aan de vliegramp in de Bijlmer. ''Het monument moet langzaam kunnen groeien en die tijd moet je durven nemen,'' zegt Mira Kho lid van de werkgroep Bijlmermonument. Burgemeester Van Thijn had eerder, slechts een paar dagen na de ramp, al beloofd dat er voor 4 oktober 1993 een monument zou komen. ''En als ik dat beloof komt er een gedenkteken,'' benadrukte Van Thijn zijn toezegging toen.

 

Maar de opdracht was moeilijk. Hoe kon in een ontwerp tegemoet gekomen worden aan de gebruiken en gewoonten van de verschillende culturen. Ghanezen, Surinamers, Antillianen hebben eigen rituelen en een eigen manier van rouwen. Er is inmiddels al wel spontaan een gedenkteken ontstaan. Vlak na de ramp werd een boom in de buurt van de getroffen flats tot kern van de herdenkingen bestempeld. ''De boom die alles heeft gezien, die niet kon wegrennen maar het wel heeft overleefd,'

(naar het Parool, 1 november 1993)

 

 

 

                                   

 

 

De boom

 

De 'boom die alles zag' wordt de kern van het Bijlmermonument. Deze week werden de definitieve plannen gepresenteerd. Het eerste ontwerp van de architecten Herman Hertzberger en Georges Descombes werd vorig jaar na felle kritiek van de bewoners ingetrokken. In dit plan was een betonnen amfitheater opgenomen, bedoeld als ontmoetingsplek, de bewoners zagen er echter meer een voetbalstadion in.

 

De Werkgroep Bijlmermonument kwam na een groot aantal gesprekken met betrokkenen tot de conclusie dat er opdracht moest worden gegeven tot een monument met de 'boom als kern', 'in een parkachtige structuur'. Een open plek, met ruimte voor uiteenlopende initiatieven en diverse religies. Bovenal moest het een 'groeiend monument' zijn, dat op een logische, natuurlijke manier zou ontstaan.

 

Er komt een 'afdruk' van de verdwenen flat: een afgraving van zo'n veertig centimeter diep die aangeeft waar de Kruitberg stond. Om de boom komt een muur, waarop plaats is voor foto's, bloemen en gedichten. Naast de wordt komt een mozaďektapijt gelegd, een veld van persoonlijk ingevulde tegels die door betrokkenen en kinderen van scholen in de omgeving zullen worden gemaakt.

(naar het Parool, 15 april 1995)

 

 

 

 

 

 

Tegels

 

De tegels gaan deel uitmaken van het officiële Bijlmermonument, dat bij de herdenking volgend jaar klaar moet zijn. “Het wordt een grote theedoek, een bundeling van energie van alle mensen die weten wat er is gebeurd”, zegt Akelei Hertzberger over haar aandeel. Ze vindt niet dat het gedenkmonument te lang op zich heeft laten wachten. “In de buurt was men emotioneel nog niet rijp voor een monument. En de grond moest afgegraven worden. Er is nu in ieder geval over nagedacht.” Voor opbouwwerker Ton Borst komt het wel te laat: “Een aantal mensen die uit de Bijlmer weg verhuisd zijn na de ramp, komen niet meer. Die zeggen: 'Het heeft te lang geduurd'. Juist bij die mensen was de pijn het grootst.”

(citaat uit Trouw, 4 oktober 1995)

 

 

Bijlmer begint met aanleg gedenkplaats

 

Amsterdam - Binnen een paar weken begint in de Amsterdamse Bijlmer het werk voor de gedenkplaats ter nagedachtenis aan de Bijlmerramp. Het stadsdeel streeft ernaar dat het monument bij de volgende herdenking op 4 oktober klaar is. Behalve de 'boom die alles zag', bestaat het monument onder meer uit een bloementuin, een wandelpromenade en mozaďektegels. Het monument had er eigenlijk al lang moeten zijn, maar het duurt langer omdat de ontwerpers Herzberger en Descombes hun plannen herzagen. De kosten voor de gedenkplaats bedragen vier miljoen gulden. Het stadsdeel Zuidoost heeft dat bedrag voorgeschoten en is nog steeds op zoek naar financiers.

(ANP 5 juli 1996)

 

 

                                      

 

 

 

Naar kunst neigend

 

Ondanks de kritiek van een groep bewoners, die het met graagte heeft over een nieuwe Berlijnse Muur, is het monument over enkele weken bijna klaar. Dan wordt het ongeluk van 4 oktober 1992 met de Boeing van El Al herdacht, waarbij meer dan veertig mensen omkwamen.

Middelpunt is de boom 'die alles zag', met daaromheen een tapijt van mozaiektegels en een muur met ruimte voor teksten en herinneringen. De woningen die bijna vier jaar geleden door het vliegtuig werden weggevaagd, zijn gemarkeerd door de grond bijna een meter te verlagen. Behalve de lage muur en de bomen die het gebied doorkruisen, krijgt het water, dat eerst onder de flat doorliep, een belangrijke functie.

Hertzberger voelt zich nog altijd vereerd dat hij met landschapsarchitect Georges Descombes uit Geneve de opdracht voor het monument heeft gekregen. Het is, zegt hij, het meest naar kunst neigende ontwerp dat hij ooit heeft gemaakt.

(citaat uit het Parool 4 september 1996)

 

 

Gereed

 

Volgende week vrijdag krijgt de Bijlmermeer dan toch een echt monument ter herdenking van de Bijlmerramp van 4 oktober 1992. Geen hek met steeds verse bloemen, maar een door architect Hertzberger ontworpen muur met teksten en enkele tafels en banken. Blikvanger is het door Hertzbergers dochter bedachte 'tapijt' van tweeduizend trottoirtegels die door nabestaanden, vrienden en bekenden van de slachtoffers zijn bewerkt tot mozaieken. Emoties vertaald in restjes steen.

(het Parool, 28 september 1996)

 

 

                       

 

 

 


 

Herman Hertzberger (1932)

 

Het Structuralisme, na De Stijl de tweede authentieke Nederlandse bijdrage aan de architectuur van deze eeuw is een reactie op het monolithische bouwen van na de oorlog. In deze stroming, die door Aldo van Eyck en Herman Hertzberger werd aangevoerd met het credo "Een stad als een groot huis, een huis als een kleine stad', worden kleine elementen herhaald en aan elkaar geschakeld.

 

Polen

 

In de bundel 'Hoe modern is de Nederlandse architectuur? ' (Uitgeverij 010, met bijdragen van Nederlandse architecten en architectuurcritici, uitgesproken en opgeschreven ter gelegenheid van de afsluiting van het tweejarig hoogleraarschap van Rem Koolhaas in Delft), maakt Herman Hertzberger de volgende notitie:

 

"De architect construeert steeds weer - of hij nu modernist is of conservatief - mensvervormende beelden. We zijn steeds weer bezig het een of andere verhaal te bouwen, het moeilijke is echter dat in dat verhaal mensen moeten leven. Mensen zijn ons speelgoed - zoals katten met muizen spelen, want architecten zijn machtig, zij krijgen mandaten om kleine of grote gebouwen neer te zetten - en de mensen moeten er dan maar weer in gefrommeld worden. De vraag of architectuur nu wel of niet een sociale functie heeft, kan niet aan de orde zijn omdat sociaal indifferente oplossingen een fictie zijn; met andere woorden, elke ingreep in weerwil van wat de architect wel of nu juist niet voor ogen had, heeft nu eenmaal onontkoombaar een sociale implicatie. Als wij zeggen 'recht', wonen mensen in rechte steden, als wij zeggen 'rond' wonen zij in ronde steden. En waar het om gaat is wat dat uitmaakt. Ik denk dat dat de vraag is. "

 

"Voor mij blijven menselijke waardigheid en gelijkwaardigheid - hoe moraliserend dat in sommige oren ook moge klinken - de enige maatstaven. Waar architecten de ongelijkwaardigheid van mensen bevorderen, vind ik het eng worden. Ik geef toe: de grens tussen verantwoordelijkheidsgevoel en betutteling is buitengewoon vaag. De grens tussen verantwoordelijkheidsgevoel en betutteling aan de ene kant en aan de andere kant het gewetenloze, hooghartige, commerciele gebaar zijn de twee polen waartussen de architectuur en de discussie over architectuur in Nederland zich afspelen.”

(15 maart 1991)

 

 

www.hertzberger.nl

 

 


 

Nellesteinpad bij de flats Kikkenstein en Groeneveen

 

Foto’s: november 2006

 

 

 

Startpagina Buitenbeeldinbeeld

 

Buitenbeelden in Amsterdam ZuidOost

 

Buitenbeelden in Amsterdam: Monumenten