Sfinxen

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Sfinxen door Hans ’t Mannetje, 1982

 

 

Het Wertheimpark is een gedeelte van het oudste wandelpark (1812) van Amsterdam. Dat park is in de loop der tijd steeds kleiner geworden. De voormalige tuin met de naam het Park grenste in de 19e eeuw aan theater de Parkzaal, ’s zomers werden de concerten uitgevoerd in het Park, alleen leden hadden toegang. Het hek met de sfinxen dateert uit het midden van die eeuw, de mensdieren waren oorspronkelijk van zink (sommige bronnen vermelden abusievelijk van hout)..

 

 

                             

 

 

 

                                     

 

                                                Foto’s: Beeldbank Amsterdam; de sfinxen hebben geen lantaarn (meer) op het hoofd

 

 

Op 31 januari 1881 dirigeerde Johannes Brahms nog eigen werk in de Parkzaal. Na afloop werd hij door de afgeladen zaal geëerd met een grote lauwerkrans. De portier, M.B. Haver, heeft zich een plekje in de geschiedenis verworven door dat jaar als nieuwjaarswens (fooi !) de vaste bezoekers een visitekaartje te geven met een afbeelding van het toegangshek tot het Park. Op de tekening hebben de sfinxen nog lantaarns op het hoofd. De Parkzaal werd in 1881/82 afgebroken en vervangen door de Parkschouwburg, het Park werd omgedoopt in de Parktuin. De schouwburg ging twintig jaar later failliet en werd in 1912 gesloopt.

 

 

                                   

                                                       visitekaartje / nieuwjaarskaart 1881

 

 

De Parktuin kreeg in 1898 de naam van bankier, politicus, kunstliefhebber en filantroop Abraham Carl Wertheim (1832-1897). Te zijner ere werd er ook een fontein aangelegd.  Op 14 augustus 1942 kregen bij besluit van de burgemeester straten en parken die vernoemd waren naar leden van het koningshuis of naar Joden, een andere naam. Het park kreeg in de oorlogsjaren zijn oude naam Parktuin weer terug.

 

 

Als phoenixen uit de as

 

De sfinxen waren na de oorlog vervallen en zijn rond 1948 verwijderd en daarna verdwenen. In de jaren zeventig wilden de buurtbewoners de sfinxen graag terug. Maar de gemeente schrijft dat de objecten niet meer achterhaalbaar zijn en het vervaardigen van nieuwe sfinxen te duur zou worden. Maar dan ontvangt burgemeester Polak in 1977 een brief:

 

“Namens de bewoners van de Plantage, een buurt, die in de jaren 1940-1945 ontluisterd en vervallen is, delen wij U mede, dat wij ons weer op erbarmelijke wijze afgescheept voelen door het Gemeentebestuur van Amsterdam... het is een bittere pil voor de veelal oudere en diepgewortelde bewoners, die het ene na het andere stuk versiering zien verdwijnen en terecht het gevoel krijgen dat hun buurt alleen nog maar dient als doorgaande route Oost- Noord en als verschroeide hondenuitlaatplaats voor half Amsterdam…..” 

 

In 1982 bij het 300-jarig bestaan van de Plantage krijgt de buurt  van de gemeente Amsterdam nieuwe marmeren sfinxen ten geschenke, burgemeester Polak had zich er persoonlijk sterk voor gemaakt.

 

 

 

 

 

Sfinx

 

In de oude Egyptische cultuur is de sfinx half man half leeuw. De sfinx is een metgezel van de goden, de bewaker van heiligdommen. De Griekse sfinx is een gevleugeld, vrouwelijk monster, een brenger van onheil en dood. Elementen uit de Egyptische en de Griekse traditie werden in de westerse wereld in de loop van de 19e eeuw samengevoegd: de sfinx werd een goddelijk wezen of orakel en later vereenzelvigd met het 'hogere', 'het ideaal' of 'de schoonheid' in de kunst. De mystieke sfinx, in de gedaante van een onbewogen standbeeld, verwijst vaak naar het mysterie van het leven.

 

 

 

 

 

 

 


 

Hans ’t Mannetje (1944-2016)

 

www.hanstmannetje.com              Wikipedia

 

Ander werk in Amsterdam: het gedenkteken ‘de Grenspaal’ op de St. Antoniessluis en diverse gevelstenen.

 

 

 

 

 

 


 

Plantage Middenlaan aan weerskanten van het toegangshek van het Wertheimpark

 

Foto’s: februari 2006 en oktober 2010

 

 

Startpagina Buitenbeeldinbeeld

 

Buitenbeelden in Amsterdam Centrum