Kunstenaarsverzet

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Kunstenaarsverzet 1940 – 1945  door Carel Kneulman, 1973

opgedragen aan Gerrit van der Veen

 

 

Liggende figuur

 

Het beeld is een abstracte verbeelding van een liggende figuur, waarvan de ledematen uit elkaar getrokken lijken.

De gebalde vuist is een symbool van verzet, de hand vecht terug. Kneulman heeft ‘de mens Gerrit van der Veen, zoals hij in zijn kracht gebroken na zijn terechtstelling neerlag’ willen uitbeelden. Hij kreeg veel kritiek op de abstacte en expressionistische benadering van zo’n gevoelig onderwerp waaraan in die tijd de herinnering nog zeer levendig was. Hij wierp tegen dat bij een monument het niet van belang is dat er een gelijkenis is met de geportretteerde omdat het vooral om de nagedachtenis van de gebeurtenis gaat.

 

 

Kneulman schreef de volgende tekst bij het beeld:

 

                 “Het brons is als een haastig opgeworpen barricade

                  het is als een geëxplodeerde granaat

                  het is als een gevallen engel, een Icarus

                  het is als de verwarde materie van een in elkaar-

                  geklapte paraplu na een herfststorm

                  het is als het nog bewegend restant van een vertrapt insect

                  het is als een golf die op het strand te pletter loopt

                  het is als een laatste heftige ademtocht van een moedig leven

                  het is het permanent verzet dat in zijn laatste realistische gebaar

                  ons allen oproept durend alert te zijn

                  om durend creatief te denken en te handelen.”

 

 

 

              

 

 

                  Het Monument voor het kunstenaarsverzet

 

                  Op het monument staat de tekst:

 

                  'WAT DOE JIJ,

                  NU JE LAND WORDT GETRAPT EN GEKNECHT...

                  GERRIT VAN DER VEEN'

 

Het ‘Monument voor het kunstenaarsverzet’ is opgericht ter herdenking van Gerrit van der Veen. Gerrit van der Veen werd op 10 juni 1944 door de bezetter doodgeschoten.

 

 

Overval bevolkingsregister

 

Voor de joodse Nederlanders was het moeilijk om onder te duiken. De Nederlanders hadden geen ervaring met een oorlogssituatie; het verzet kwam maar langzaam van de grond. De uitstekende bevolkingsregistratie maakte onderduiken extra moeilijk. In maart 1943 werd het Amsterdamse bevolkingsregister, schuin tegenover Gebouw Plancius, door een aanslag verwoest. Het was een spectaculaire verzetsdaad die veel opzien baarde. Maar de voortgang van de razzia’s op joden werd er niet door gehinderd. In september 1943 werden de laatste joden opgepakt en gedeporteerd.

 

De Amsterdamse beeldhouwer Gerrit van der Veen (1902-1944) was oprichter van het blad De Vrije Kunstenaar en van de Persoonsbewijzen Centrale. Zijn atelier stond aan de Zomerdijkstraat, waar hij met vrienden van zijn verzetsgroep plannen bedacht tegen de bezetter. Zijn verzetsgroep overviel onder meer de Landsdrukkerij in Den Haag.

Op 27 maart 1943 is onder zijn leiding een gewapende overval gepleegd op het Amsterdamse Bevolkingsregister in de vroegere concertzaal van Artis. Tijdens deze verzetsdaad raakte door een ontploffing een deel van de kantoren in brand. Het water waarmee de brandweer het vuur bluste heeft een groot deel van de namen in de kaartenbakken onleesbaar gemaakt. Twaalf leden van de verzetsgroep die aan deze actie hadden deelgenomen, werden door de bezetter opgepakt en op 1 juli 1943 gedood.

 

'Op [zaterdag] 27.3.43, omstreeks 22.15 uur, hebben ongeveer tien in het uniform van de Nederlandse politie gestoken mannen de bewakers van het bevolkingsregister overmeesterd, geboeid en - na toediening van injecties - naar de tuin gesleept. Even later waren vijf explosies te horen en begon het gebouw te branden. Van de daders ontbreekt ieder spoor'.

(Rapport Amsterdamse politie.)

 

Gerrit van der Veen wist te ontkomen en zette zijn illegale werk voort vanuit onderduikadressen. Bij een overval op het Huis van Bewaring aan de Weteringschans werd Van der Veen tijdens een vuurgevecht met Duitse soldaten door een kogel in zijn rug getroffen. Vrienden wisten hem te verbergen, maar de jacht op zijn groep ging door. Uiteindelijk heeft de bezetter de schuilplek van Van der Veen ontdekt. Hij werd gearresteerd en op 10 juni 1944 samen met drie van zijn vrienden in de duinen bij Wassenaar gefusilleerd.

 

 

 

 

 

 

 

 

Carel Kneulman (1915-2008)

 

De beeldhouwers Piet Esser, Cor Hund en Carel Kneulman behoren tot de generatie van 1915 en komen voort uit de School van Bronner. Prof. Jan Bronner doceerde van 1914 tot 1947 aan de Rijksakademie van Beeldende Kunsten in Amsterdam.

 

Geïnspireerd door de naoorlogse beeldhouwtentoonstellingen in onder andere Sonsbeek, zocht Kneulman naar nieuwe vormen. Anders dan veel van zijn tijdgenoten wilde Kneulman nooit kiezen voor figuratie of abstractie, het voornaamste strijdpunt in die tijd.

 

Kneulman was jarenlang docent aan de Gerrit Rietveld Academie in Amsterdam en schreef daarnaast gedichten. Hij was erg betrokken bij de sociale belangen van kunstenaars en zette zich daar actief voor in.

 

 

Wikipedia

 

 

 

Plantage Middenlaan / Westermanplantsoen / Plantage Westermanlaan

 

Foto’s: februari 2006

 

 

Startpagina Buitenbeeldinbeeld

 

Buitenbeelden in Amsterdam Centrum

 

Monumenten in Amsterdam: WO II