|
Anton de Kom
Anton de Kom door Jikke van Loon, 2006 Teksten bij het beeld: Vrijheidsstrijder, Verzetsheld, Schrijver, Vakbondsman,
Activist, Banneling Deze
wereldburger is een voorbeeld voor ons allemaal. Strijden
ga ik ! Eerst nà de overwinning kom ik terg … Monument als bewonersinitiatief Bewoners
van Amsterdam Zuidoost namen in 1999 het initiatief en vroegen aan het
Stadsdeel Zuidoost om een waardig monument te realiseren ter herdenking van
vrijheidsstrijder en verzetsheld Anton de Kom. (bron: Stadsdeel Zuidoost) "Strijden
ga ik ! Eerst nà d'overwinning kom ik terug … " Deze beginregel van Anton de Kom's gedicht Vaarwel, Akoeba, vaarwel! was voor kunstenaar Jikke van Loon het uitgangspunt bij het maken van het beeld. Het ontwerp voor het monument hakte Van Loon uit het hout van een gele kabbes, een boom die zij uit het binnenland van Suriname haalde en per boot naar Nederland verscheepte. In deze reis van Surinaams hout ligt een bijzondere gelijkenis met de persoonlijke geschiedenis van Anton de Kom vindt de kunstenares: een man 'uit het goede hout gesneden' wordt met zijn gezin - op gezag van het Nederlands gouvernement - onder dwang getransporteerd van Suriname naar Nederland.
Geschiedenis Monument voor Surinaamse activist De Surinaamse activist, schrijver en verzetsstrijder Anton de Kom krijgt begin 2006 een monument in Amsterdam-Zuidoost. Het beeld komt bovenaan een monumentale trap te staan en kijkt uit over het Anton de Komplein. Anton de Kom werd in 1933 vanwege zijn nationalistische strijd door de Nederlanders uit Suriname verbannen. In Nederland raakte hij betrokken bij het verzet tegen de Duitsers. Hij werd opgepakt en overleed in concentratiekamp Neuengamme. (AD 21 januari 2005) Rel om beeld verzetsheld De Kom AMSTERDAM - Een beeld van de Surinaamse verzetsheld Anton de Kom dat op 24 april in Zuidoost wordt onthuld, is 'racistisch, beledigend, aanstootgevend en stigmatiserend.' Dit vindt het Comité Een Waardig Standbeeld Anton de Kom, dat wil verijdelen dat het beeld bovenaan de trap bij het Anton de Komplein komt. Dit standbeeld wordt na het Slavernijmonument in het Oosterpark een tweede trauma dat veel pijn gaat veroorzaken, zegt Stanley Lo-A-Njoe van het comité. ''Het beeld vertoont geen gelijkenis met De Kom. Veel mensen worden gekrenkt. Dit is een belediging.'' Het comité ziet in het beeld van De Kom 'een zware belediging voor zwarte mensen'. Bij een plaatje van het beeld wordt dit uitgelegd. Dat de bronzen De Kom naakt is, staat volgens het comité voor 'slaaf, inboorling'. De geslachtsdelen zijn 'benadrukt' en het beeld lijkt op 'een lijk'. De 'afgehakte hand' is een verwijzing naar 'lijfstraf voor slaven'. En de 'mismaakte arm' is een 'arm van een evoluerende aap'. Het stadsdeel noemt de kritiek op het bronzen beeld van kunstenares Jikke van Loon 'de doorgeslagen mening van een kleine groep'. De familie De Kom is geschokt door de 'respectloze uitlatingen' en vraagt om 'rust en respect'. (naar Het Parool, 07-04-2006) Spanningen rond onthulling beeld de Kom In december 2004 was het publiek in de gelegenheid om hun stem uit te brengen op vier verschillende ontwerpen die er waren ingediend voor een standbeeld van Anton de Kom. Het ontwerp van de Surinaamse kunstenaar Henry Renfrum werd met een meerderheid gekozen. Echter, buiten de afpraken van de werkgroep om, werd ook een internetstemming gehouden en daar werd het ontwerp van de Nederlandse kunsternares Jikke van Loon gekozen. (citaat Radio
Fayalobi, 24 april 2006) Blote De Kom even onthuld De onthulling van het beeld begon rustig, totdat een stoet tegenstanders bij het beeld op het Anton de Komplein verscheen. Gehuld in zwarte kleding droegen ze een oude foto van De Kom met zich mee. ''We willen een beeld dat aangekleed is,'' schreeuwde een oudere Surinaamse vrouw. “Zwarte mensen schaam je. Daar staat een slaaf!“ Met twee andere vrouwen beklom ze de trap naar het beeld, dat was ingepakt in de Surinaamse vlag. Met de armen in elkaar bleven ze pal voor het standbeeld staan. Een vrouw met een witte tulband schreeuwde: “Aanfluiting... belediging!“ Leden van het 'Comité een waardig standbeeld voor Anton de Kom' voegden zich bij hen. Niet alleen het naakte lichaam van De Kom stoort hen. De ene hand van het beeld zou er afgehakt uitzien, wat volgens het comité refereert aan mishandelingen tijdens de slavernij. Bovendien doen de geloken ogen van het beeld hen aan een lijk denken. ''Anton de Kom is nooit slaaf geweest. Hij was een heer met een pak aan. Zo moeten ze hem uitbeelden,'' schreeuwde een tegenstandster. De sfeer werd grimmiger toen zich nog een twintigtal actievoerders bij het groepje vrouwen voegde, met spandoeken en trommels. ''Ik vraag me af waarom zwarte mensen altijd onbeschaafd moeten worden uitgebeeld. Hannie Schaft is een blanke verzetsheldin; van haar bestaat toch ook geen beeld met haar naakte lendenen,'' schreeuwde Julian de Wit.
De voorstanders benadrukken dat er uitvoerig inspraak is geweest. Het ontwerp straalt juist kracht uit. De Kom komt voort uit een boom, als teken van waardigheid en oerkracht. “De ontblote borstkas accentueert tegelijkertijd fierheid en kwetsbaarheid“, zegt Annet Zondervan van het Centrum Beeldende Kunst Zuidoost. Dochter Judith de Kom deed nog een poging de demonstranten op andere gedachten te brengen. ''Mijn vader heeft gezegd: 'Schud die slavenmentaliteit af!'' Maar de tegenstanders luisterden niet. Nadat de Surinaamse vlag van het beeld was getrokken om het te onthullen, was de trotse kop van De Kom heel even te zien, maar de demonstranten hielden meteen hun spandoeken voor de geslachtsdelen waar iedereen zo benieuwd naar was. Aan het einde van de bijeenkomst was De Kom weer even onzichtbaar als aan het begin. De demonstranten hadden hem in de Surinaamse vlag gewikkeld, alleen de stomp van zijn rechterarm stak er hulpeloos uit. Toen de meeste aanwezigen waren vertrokken, bleef het beeld van De Kom achter met bedekt hoofd en kruis. En zo stond het er vanmorgen nog bij. (samengesteld uit
berichtgeving van Het Parool, Trouw en NRC, 25-04-2006)
Omstreden beeld moet weg Het naakte standbeeld van de vrijheidsstrijder Anton de Kom in de Amsterdamse Bijlmer is omstreden. Een onafhankelijke commissie bekijkt nu of de bezwaren gegrond zijn. Binnen zes weken doet de commissie uitspraak over de bezwaren die tientallen mensen hebben ingediend tegen het beeld. Daarnaast wil stadsdeel Amsterdam Zuidoost een externe evaluatie van het hele proces. Dan moet blijken wat er overblijft van beschuldigingen dat er gesjoemeld is met de procedures voor het kiezen van het kunstwerk. De Surinamer Eduard Buitenman is de motor van het verzet. Zijn inzet: het beeld moet verdwijnen. Ze willen De Kom depolitiseren, zegt hij. Hij weet nog niet wie, maar het komt „hoog” uit het stadsdeel. Buitenman: „Ik moet er vanuit gaan dat dit te maken heeft met de neokoloniale strijd van De Kom. Hij is hier ook verraden in de Tweede Wereldoorlog. De samenleving heeft nog steeds moeite met verzet tegen het kolonialisme.” Buitenman kwam er pas laat achter dat er sprake was van een complot. Met nog vijf anderen zat hij in de jury die het kunstwerk moest uitkiezen. In opdracht van Centrum Beeldende Kunst Zuidoost (CBK) en het Amsterdams Fonds voor de Kunst werden vier kunstenaars uitgenodigd om een ontwerp voor het monument te maken. „Twee witte en twee zwarte.” In januari werd het beeld van Van Loon gekozen. Toen besefte Buitenman naar eigen zeggen dat dit al vast stond. Opeens bleek er een internetstemming te zijn, die meetelde, waar hij niets van wist. „Wie heeft dat gecontroleerd? Misschien heeft een aantal personen wel heel vaak gestemd.” Kunstenares Jikke van Loon weegt haar woorden. Er zit nog veel pijn over het slavernijverleden, is haar uitleg. „De nationale held wordt dan eigenlijk door de ‘verkeerde’ partij gemaakt.” Dat een naakt beeld gewaagd zou zijn, begrijpt ze niet. „Ik vind niet dat ter zake doet of een beeld gekleed is of niet. Ik beeld zijn gedachtegoed uit door middel van het menselijk lichaam.” De familie en nabestaanden van De Kom willen alle ophef zo snel mogelijk achter zich laten, zegt Anton de Kom jr. „We willen het maar zo laten.” Dat is de tragedie, zegt Harold Schouten, een ander jurylid. „Voor de familie is dit niet echt een eervolle manier geweest om het beeld te onthullen. Al heeft de ophef ook een positieve kant. „Dat hangt misschien wel samen met de persoon van De Kom. Hij werd niet altijd als een held beschouwd. Hij is ook verguisd. Dit monument is een eerbetoon aan Anton de Kom en brengt Anton de Kom en zijn gedachtegoed weer tot leven. ” Controverse en discussie zijn ook onderdeel van kunst, zegt Annet Zondervan, directrice van het CBK. „Fascinerend” en „razend interessant” noemt ze het daarom – ook wat er nu gebeurt. „Het is geheel in de geest van De Kom. Een van onze doelen is maatschappelijke discussies via kunst te entameren, en dat is precies wat er nu gebeurt. Dat is een toevoeging aan het kunstwerk. Hierdoor staat het leven van De Kom opnieuw in de belangstelling. Dat was de bedoeling van het beeld.” (naar de NRC 1 juli 2006) De uitslag van het onafhankelijk onderzoek AMSTERDAM – De procedure rond de keuze van het omstreden monument rammelde aan alle kanten. Dat concludeert het onderzoeksbureau i-Nova in een rapport dat vandaag is verschenen. Uit het rapport blijkt dat de richtlijnen voor de jury onduidelijk waren en ook tijdens de procedure nog werden aangepast. In oktober 2004 worden de ontwerpen van de vier deelnemende kunstenaars (van wie twee van Surinaamse komaf) tentoongesteld. Bezoekers van de expositie kunnen middels een stembiljet hun voorkeur uitspreken en in januari worden de stemmen geteld. Henri Renfurm krijgt 326 stemmen, Henk Visser 256, Jikke van Loon 148 en Erwin de Vries 118. Tegelijkertijd is er op initiatief van Zondervan, directeur van de Artotherk via de website van het stadsdeel een internetstemming, zonder dat daar ooit in de werkgroep Anton de Kom een besluit over is genomen. De uitslag van deze stemming: van Loon 878, Visser 612 en Renfurm en de Vries beide slechts 47 stemmen. Zondervan legt de jury de vraag voor hoe de twee stemuitslagen te wegen, zonder de uitslag te vertellen. Besloten wordt de stemmen bij elkaar op te tellen en de uitslag als één stem mee te laten tellen in de jurering. In januari 2005 gaat de jury zelf aan de slag, de jurering vindt plaats in twee ronden. Na de eerste ronde krijgen de juryleden te horen wat de uitslag was van de publieksstemming en met deze wetenschap is nogmaals gestemd. Henk Visser krijgt de meeste punten, met de publieksuitslag meegeteld eindigen beiden gelijk. Omdat van Loon vaker als eerste voorkeur was genoemd wint zij de opdracht. De procedure was complex en ondoorzichtig concluderen de onderzoekers, waardoor twijfel over een juiste gang van zaken juist alle ruimte kreeg. Interessant is de constatering dat de twee betrokken partijen (de autochtone professionele kunstkenners en de Surinaamse aanhangers van De Kom) heel verschillend terugkijken op de besluitvorming. De eerste groep vindt het onverstandig bewoners en betrokkenen zoveel inspraak te geven bij de selectie, de andere groep vindt dat veel meer rekening gehouden had moeten worden met de gevoelens van de achterban. (naar het Parool, 26
januari 2007)
Beeld Anton de Kom blijft AMSTERDAM - Het standbeeld van Anton de Kom in Zuidoost blijft staan. Een motie van de ChristenUnie om het te verwijderen, haalde het gisteren niet in de deelraad. Wel nam de raad een motie van treurnis aan. Een vertegenwoordiger van de CU: ''Het standbeeld van De Kom roept associaties op met het slavernijverleden. Daarom pleiten wij voor de komst van een nieuw standbeeld.'' De motie kreeg slechts steun van de kleine fracties, tot ongenoegen van demonstranten op de publieke tribune, die schreeuwden dat het 'schandelijke afgodsbeeld' moest worden verwijderd. (citaten uit het
Parool, 21 februari 2007) Anton de Kom
(1898-1945) Het leven van Anton de Kom werd gekenmerkt door het voeren van strijd tegen onrecht en onderdrukking. Strijd in Suriname tegen de Nederlandse koloniale macht en strijd in Nederland tegen de Duitse bezetter. Deze strijd voor sociale rechtvaardigheid heeft hij met zijn leven moeten bekopen.
Jikke van Loon (1971) Jikke van Loon maakt beelden, schilderijen en tekeningen. "De uitdrukkingskracht van het menselijk lichaam intrigeert en ontroert mij mateloos. Hoe energie z'n weg vindt en uitdrukking geeft door middel van subtiele veranderingen in balans, richting en vorm. De geest die zich uitdrukt in mens, boom en dier." Anton de Komplein, Amsterdam Zuidoost (Bijlmermeer) Foto’s: juli 2006
Startpagina Buitenbeeldinbeeld Buitenbeelden in
Amsterdam ZuidOost Monumenten in Amsterdam: WO II |
