Luchtboogbeelden van de Sint-Jan

 

’s Hertogenbosch

 

 

 

 

 

 

 

Luchtboogbeelden

 

De bouw van de middeleeuwse St.Janskathedraal in Den Bosch besloeg de periode ca 1370-1530. Het schip van deze basiliek wordt geschraagd door luchtbogen en de bogen zijn, evenals de gehele kerk, rijk geornamenteerd.

 

Er werden 96 beelden op de acht noordelijke en acht zuidelijke bogen geplaatst, zes figuren per boog. De oorspronkelijke beelden zijn vermoedelijk gemaakt tussen 1510-1520, maar met een grootscheepse restauratie eind 19e eeuw, zijn alle beelden vervangen.

 

 

 

 

 

 

 

 

door Johan Everts, 1777

 

 

 

 

 

                                                                                              Foto: A.G. Schull, ca 1870 (Collectie: Rijksmuseum)

 

Restauratie

 

De vervangende beelden op de luchtbogen zijn geen exacte kopiën van de oorspronkelijke beelden. De foto van A.G. Schull gemaakt voor de restauratie, maakt duidelijk dat de laat-middeleeuwse beelden geërodeerd zijn, op de voorgrond is te zien dat van sommige beelden zelfs alleen nog maar de voeten resteerden. Ook de restanten van de 37 authentieke beelden die bewaard gebleven zijn, laten zien dat in de 19e eeuw noodzakelijkerwijs volop ingevuld en bij-gefantaseerd is bij het maken van de nieuwe figuren. Bijkomende handicap was dat slechts gewerkt kon worden naar voorbeeld van schetsen die gemaakt waren door architect L.C. Hezenmans die vanaf 1863 de leiding had over de herstelwerkzaamheden; de originele beelden stonden nog hoog op de bogen.

 

Dit heeft tot gevolg gehad dat de huidige beelden op de luchtbogen op zijn best een echo zijn van de begin zestiende eeuwse figuren, maar soms ook geheel nieuw negentiende eeuws.

 

 

 

 

                                                      schetsbladen van L.C. Hezenmans (Collectie: stadsarchief ’s Hertogenbosch)

 

 

      Beeldhouwers

 

      Modelleur van de nieuwe luchtboogbeelden was beeldhouwer Frans Kuijpers (1828-1910) uit Den Bosch:

 

         

 

             Provinciale Noordbrabantsche en                                                                                                     Provinciale Noordbrabantsche en

             ’s Hertogenbossche courant, 4 mei 1908                                                       ’s Hertogenbossche courant, 15 augustus 1872

 

Beeldhouwer Louis Veneman was aangesteld als bouwmeester maar hij moest zich in 1863 vanwege een gedeeltelijke verlamming door een beroerte terugtrekken. De 22-jarige Lambert Hezenmans nam de verantwoordelijkheid voor de restauratie over.

 

 

 

Betekenis

 

Deze grote negentiende eeuwse invloed op de beeldengroep maakt het moeilijk naar de betekenis van de figuren te zoeken. In de Volkskrant van 5 maart 2016 geeft de Stichting Nationaal Monument Sint-Jan aan de betekenis ook niet te weten. “Diverse kunsthistorici hebben er de afgelopen anderhalve eeuw wel hun ideeën over ontvouwd – over ‘aanvallers’ en ‘verdedigers’ van Gods huis, of illustraties van ‘de gezamelijke menschheid’, tot ‘de fantasie en vrijheid van de beeldhouwers’. Een eenduidig antwoord is er niet.”

 

Op weg

 

Bij deze nog een suggestie: Alle figuren zitten hoog op het godshuis en gaan richting hemel, ze hebben de aarde de rug toegekeerd. Het gezelschap is divers, er zit van alles tussen: duivels, fabelwezens, vastgebonden types, mytische figuren, drinkers, denkers, werkers, muzikanten. Het allegaartje zou op weg kunnen zijn naar ‘Het laatste oordeel waar ‘alle volken samengebracht worden’.

 

Ook de 19e eeuwse restaurateurs dachten vermoedelijk in die richting: zij hebben de drie koningen die van verre met geschenken kwamen om de pasgeboren Jezus te aanbidden (‘de wijzen uit het oosten’) toegevoegd. Zij zijn op de bogen opnieuw op weg met geschenken naar de aanbedene (op deze webpagina’s geen afbeeldingen van de koningen, de vele steigerbuizen op de achtergrond maakte fotograferen onaantrekkelijk).

 

 

 

 

 

 

 Jaar van Jeroen Bosch

 

De bonte stoet schepsels die de luchtbogen bevolken, doen soms denken aan de vreemde wezens die de Bossche schilder Jeroen Bosch (ca 1450-1516) op het doek zette. De vraag rees of Bosch misschien betrokken was geweest bij het ontstaan van de figuren.

 

In 1931 kwam een standaardwerk uit over de Bossche St. Jan van de hand van Jan Mosmans. De schrijver had in zijn onderzoek naar de geschiedenis van de basiliek geen bewijzen gevonden dat Jeroen Bosch invloed had gehad op de vormgeving van de beelden.

  

 

    uit de Provinciale Noordbrabantsche en ’s Hertogenbossche Courant,

    14 juli 1931

 

De woordvoerder van de Stichting Nationaal Monument Sint-Jan draait het om: “Ik denk dat Bosch is geïnspireerd door de beelden van monsters, narren en dieren. Hij was ook goed bevriend met de bouwmeester van de Sint-Jan, die net als de schilder in 1516 overleed.”

 

In 2016, dat uitgeroepen is tot het Jaar van Jeroen Bosch, is tegen de St. Jan een stellage gebouwd waarmee naar de goot van de basiliek geklommen kan worden. Deze ‘Wonderlijke Klim’ geeft een prachtige kijk op de wonderlijke wezens hoog boven de straat op weg naar de hemel.

 

 

 

 

             Catalogus: De luchtboogbeelden op de Sint-Jan door Ronald Glaudemans

                         Een Wonderlijke Klim, 2016. Stichting Nationaal Monument Sint-Jan

 

 

 

Op deze webpagina’s wordt een indruk van de verscheidenheid aan beelden gegeven, niet alle 96 worden getoond.

Voor meer informatie zie:

       deze link in de Bossche encyclopedie  en

       deze link in de Bossche encyclopedie

 

 


 

Luchtboogbeelden van de Sint-Jan, ‘s Hertogenbosch

 

Foto’s: oktober 2016

 

 

 

 

Startpagina Buitenbeeldinbeeld

 

 

Startpagina Luchtboogbeelden