Admiraal en zeeheld
Maarten Harpertsz
Tromp door Rombout Verhulst, ca 1654-55 Het beeldje is
een ontwerp voor het grafmonument van Maarten Harpertsz Tromp (1598-1653) in
de Oude Kerk te Delft. De gesneuvelde admiraal van de vloot ligt in zijn
strijdtenue op een kanon en houdt een commandostaf en een onderscheiding
vast. De man had een grote staat van dienst (Wikipedia),
hij stierf in de strijd tijdens de zeeslag bij Ter Heijde. De vlootvoogd
kreeg een praalgraf en raadspensionaris Johan de Witt hield een lijkrede. Hij
eerde Tromp met de woorden: “Een zeeheldt,
welckers gelycke de aerde niet veel heeft gedragen ende mogelyck niet
lichtelyck in 't toekomende sal syn te vinden.” Imago-graven Al een paar dagen
na de dood van Maarten Tromp besloot de Staten Generaal hem te gedenken met
een grafmonument. Jacob van Campen maakte het ontwerp en Rombout Verhulst
mocht het beeldhouwwerk realiseren. De staat was eerder opdrachtgever geweest
voor het bouwen van praalgraven, maar toen ontbrak daadkracht. Willem van
Oranje kreeg in 1623 zijn monument nadat in 1609 daartoe besloten was en het
beloofde praalgraf voor admiraal Piet Hein werd pas negen jaar na zijn dood
op aandringen van de weduwe opgeleverd. In het eerste stadhouderloze
tijdperk (1650-1672) nam het aantal opdrachten van staatswege voor
praalgraven sterk toe. De slagvaardigheid van de Staten-Generaal op dit vlak,
wordt geďnterpreteerd als politieke propaganda: de grafmonumenten voor
zeehelden moesten uitdrukking geven aan de moed, de glorie en het aanzien van
het land. Er was geen stadhouder meer die de uitstraling van de natie
belichaamde en de dode volkshelden moesten die leemte voor zover mogelijk
vullen. De grafmonumenten
trokken veel bekijks, zowel van burgers uit alle lagen van de bevolking, als
van buitenlanders. De reizigers legden hun bewondering vast in beschrijvingen
en kronieken. Zo functioneerden de praalgraven ook over de grens als imago-
en identiteit-bepalend voor de Republiek. Maarten Tromp door resp. het atelier van
Michiel Jansz. van Mierevelt (na 1640), door Jan Lievens (1640-53) en op een
overlijdingspenning door Wouter Muller (1653). Tekst op de penning: ‘mijn
hert en hand was voor het landt’ (Collectie
en foto’s: Rijksmuseum Amsterdam) Eretekens Maarten Tromp
wordt meestal met een medaille om de hals afgebeeld. Jan Lievens laat op zijn
portret van Tromp de medaille vrijwel oningevuld. Na de dood van Tromp zijn veel
afgeleide portretten gemaakt naar dat schilderij en de medaille kreeg diverse
invullingen. Op het portret bij leven van het atelier Michiel Jansz. van
Mierevelt en op de overlijdingspenning draagt Tromp ook verschillende
eretekens. Zegevierende admiraals kregen gouden eremedailles en gouden ketens
als onderscheiding. De medaille droeg over het algemeen een wapenschild met
de Nederlandse leeuw en aan de keerzijde het wapenschild van de zeven
provinciën of een passende tekst. De gouden ketens vonden vaak snel hun weg
terug naar de goudsmid in ruil voor geld, misschien hangt daarom de medaille
van Tromp op het portret van Lievens en op zijn grafbeeld aan een lint. Tromp is voor
zijn daden een aantal keer gelauwerd. In 1629-31 kreeg hij viermaal een gouden
ereketen van de Republiek en in 1639 een vijfde. Dat jaar werd hij ook door
Lodewijk de 13e van Frankrijk benoemd tot ridder in de Orde van Sint-Michiel.
Van kardinaal Richelieu ontving hij een gouden keten met een medaille met het
portret van de geestelijke. Vermoedelijk is dat de ketting die Tromp draagt
op het portret dat geschilderd is door het atelier Michiel Jansz. van
Mierevelt. De afbeelding op de andere medaille is de Nederlandse Maagd. Interieur van de Oude Kerk
in Delft met de tombe van Admiraal Maarten Tromp; door Hendrick van Vliet
,1658 (collectie
Toledo Museum of Art, VS). Het praalgraf trek veel bekijks. Rombout Verhulst (1624-1698) Rombout Verhulst
deed een belangrijk deel van zijn werkervaring op in het atelier van Artus
Quellinus in de jaren dat deze beeldhouwer midden 17e eeuw het nieuwe
stadhuis in Amsterdam van decoratie voorzag. Nadien is Verhulst vooral bekend
gebleven door zijn graftombes, portretten en tuinbeelden. Ansichtkaarten
Oude Kerk Delft Rijksmuseum Amsterdam Foto’s: oktober 2013 Startpagina Buitenbeeldinbeeld Startpagina Beelden in het
Rijksmuseum |