Spoorleeuwen Leeuwen, door Frans Kuijpers?, 1875-76
leeuw met het rijkswapen
Nieuwjaarskaart (detail) van 1 januari 1877 van de Nachtwacht, met tekst over het Noordzeekanaal dat geopend werd op 1 november 1876 en een afbeelding van de westertoegang met de spoorleeuwen (Foto: Beeldbank Amsterdam) Diaspora Komen: December 1874 werd de bouw van de landhoofden en pijlers voor de doorgangen vlakbij het (nog te bouwen) CS aanbesteed. De gebrs. Schoonenburg wonnen de aanbesteding met de laagste inschrijving, de aannemers hadden eerder dat jaar ook al de opdracht voor het maken van de fundering binnengehaald. Op de landhoofden werden zandstenen schildhoudende leeuwen geplaatst, in totaal zestien, aan iedere kant van het station acht. De vroegste foto’s waarop deze leeuwen te zien zijn, dateren van maart -mei 1877 en zijn van de oosterlijke doorgang; maar op de nieuwjaarswens van de Nachtwacht op 1 januari 1877 staan ze in een prent van de westertoegang al getekend. Op het verderop gelegen viaduct bij de Korte Prinsengracht kroonden sinds 1872 zes iets kleinere en fijnere leeuwen de landhoofden. Een deel van de leeuwen keek landinwaarts, de anderen keken over het IJ. De schilden droegen het rijkswapen of het wapen van Amsterdam. en Gaan: Vanwege ernstige verzakking vonden van 1904 tot 1909 verbouwingen plaats aan de westkant van het station en de acht leeuwen daar werden verwijderd en raakten in een diaspora. De zes kleinere leeuwen op het Korte Prinsengracht-viaduct verdwenen bij uitbreidingen in 1922. Vier van de acht leeuwen aan de oostkant van het station werden ook begin jaren twintig verwijderd, de andere vier hebben nog tot de jaren zestig op hun plek gestaan maar ondergingen toen hetzelfde lot. Deze laatste vier, ze stonden aan de zuidkant van het viaduct, zijn in het Beatrixpark terecht gekomen. Foto: Verzakkend landhoofd van het westelijk
viaduct ,1897; collectie Geheugen van Nederland Zorgwekkende toestand Kort na de bouw, al in december 1876, vertoonden zich de eerste scheuren in het westelijk viaduct; de fundering voldeed niet op de slappe ondergrond. Het Nieuws van den dag: “Naar men verzekert, zullen die scheuringen geen gevaar opleveren. Intusschen heeft men ze voor ’t publiek onzichtbaar gemaakt door er eenige planken, in den vorm van een kastje, voor te plaatsen.” Maar het was slechts lapwerk en het geheel begon te verzakken. De Arnhemsche courant in maart 1883: “Met alle kracht en door aanwending van alle denkbare hulpmiddelen tracht men de scheuren te dichten, doch het staat te vreezen dat al de moeite tevergeefs zal zijn. Een groote menigte verdringt zich voortdurend in den omtrek om de werkzaamheden gade te slaan en – de nodige critiek te oefenen natuurlijk. De toestand is echter inderdaad zorgwekkend.”
De
Groene Amsterdammer, 24 januari
1897; tekening door Johan Braakensiek
Landhoofd van het westelijk viaduct, mei 1906 (Foto: Archief politie; Beeldbank Amsterdam) Eeuw-oud broodje aap De Bel, een krant uit de gemeente Laren, publiceerde op de valreep van 1929 nog een anekdote over de hellende leeuwen (naschrift: blijkt overgenomen te zijn uit de Eembode van 8 februari 1929 die het nogmaals publiceerde op 17 januari 1930): ‘Niet lang na de opening der lijn begon de brug of ’t viaduct bij het station te Amsterdam bedenkelijk te hellen. Een der dagelijksche reizigers in de zomermaanden was Jhr. Mr. J.P. Van Herzeele (Raadsheer in Amsterdam), die het oude, monumentale Schoutenhuis op den Brink te Baarn bewoonde. Toen hij eens langs het IJ wandelde en de bedenkelijke overhelling der leeuwen van ’t viaduct zag, durfde hij er met den trein niet meer over. En zoo reisde hij jaren lang gemoedelijk van Baarn via Hilversum-Utrecht-Nieuwersluis naar Amsterdam of omgekeerd, een omweg, waarbij mijl op zeven nog niets is.’ Dan vervolgt de krant het verhaal met ‘Mr. Van Herzeele is al jaren lang overleden (in 1889), maar … de Amsterdamsche leeuwen staan nog altijd even scheef en de brug …. is nog altijd niet ingestort. Een mensch kan zich toch ook vóór den tijd wel eens bang maken, dunkt u ook niet?’ Let wel, de scheve leeuwen waren in het eerste decennium van de twintigste eeuw, dus twintig jaar voor dit schrijven, al weggehaald. Ook de reisroute wekt verbazing: de westelijke leeuwen stonden scheef, niet de oostelijke, dus een omweg hoefde Van Herzeele van en naar Baarn niet te maken om de verzakkende constructie te vermijden. Dubbele pagina uit De Stad Amsterdam, 1931 (Foto: Henk Valks, collectie
Spaarnestad). De twee leeuwen
staan nu in het Beatrixpark (op de achtergrond de St. Nicolaaskerk). Wakers en wachters De laatste overgebleven leeuwen, de vier beelden van de zuidkant van het oostelijk viaduct, zijn naar aanleiding van de Floriade van 1972 in het Beatrixpark geplaatst. Er staat een stel bij de Artsenijhof en een paar bij de ingang naar de RAI-omgeving. Voor de Artsenijhof staat het paar met de schilden naar de ingang gekeerd. In deze positie zijn het wachters. Op het viaduct stonden de leeuwen met de schilden van elkaar afgekeerd, ze fungeerden als wakers. De leeuwen staan voor waakzaamheid en moed. leeuw met het wapen van Amsterdam Leeuwenjacht Het Genootschap ‘Leeuwen van het Centraal Station’ probeert alle leeuwen te traceren, anno 2016 zijn de zestien leeuwen die het Centraal Station flankeerden, gevonden; zie: Van de zes oudere en iets kleinere leeuwen die bij de doorgang van de Korte Prinsengracht naar het Westerdok stonden (met andere details en minder grof), zijn kleiner uitgevoerde exemplaren aan de hand van vermoedelijk hetzelfde model, of het toonmodel zelf, gevonden; zie leeuwen bij kasteel Stapelen leeuw met het rijkswapen Oosterdokskade, op de achtergrond de driemaster en marine-opleidingsschip Pollux, rechts het Scheepvaarthuis; jaren zestig (Foto: W.J. van Borselen)
De twee zuidelijke landhoofden van het oostelijk viaduct met de vier leeuwen, 1894. (Foto: Jacob Olie; Beeldbank Amsterdam). De leeuwen staan nu in het Beatrixpark.
Ansichtkaarten
oostzijde van het CS, midden de
Schreierstoren, rechts de St. Nicolaaskerk, ca 1915 westzijde van het CS, ca 1908 Beatrixpark, Amsterdam Zuid Foto’s: april 2010 Startpagina Buitenbeeldinbeeld Buitenbeelden in
Amsterdam ZuiderAmstel |